czemu Maria Montessori wciąż przyglądała się dzieciom, czyli nie za długi wstęp :)

Na początku XX wieku Maria Montessori zaprezentowała światu zaskakującą ideę. Stwierdziła, że ludzkie niemowlę rodzi się jako niekompletny byt, którego wyjątkowym zadaniem jest dokończyć swoją formację (tworzenie). Konstruowanie to trwa przez cały okres od dzieciństwa do wczesnej dorosłości: od urodzenia do 24 roku życia. Była to rewolucyjna koncepcja, która prowadziła do kolejnej zaskakującej konkluzji – edukacja musi się rozpoczynać od momentu urodzenia dziecka, co więcej musi ona zostać przewartościowana – nie może być dłużej skupiona na wkładaniu wiedzy w „gotowy” umysł dziecka, ponieważ nie jest on jeszcze gotowy (skończony). Edukacja musi pomagać dziecku konstruować jego umysł.

źródło zdjęcia: http://www.domekmontessori.pl/pliki/artykuly/162/artykul_3_1505379664_zalacznik_sciezka.jpg

Jako młoda lekarka Maria Montessori pracowała w dziecięcym przytułku. Odwiedzając dzieci każdego tygodnia, dostrzegła wskazówki, które pozwoliły jej dotrzeć do dzieci. Opisała wizytę, podczas której dzieci tłoczyły się na podłodze pośród okruszków. Kobieta która ich pilnowała widziała w tym tylko łakomstwo. Montessori zauważyła, że te dzieci, które nie mają w otoczeniu nic do zabawy czy odkrywania nie jadły okruchów! Manipulowały nimi przy pomocy rąk i palców. Zadała sobie pytanie „dlaczego?”. Jaką potrzebę to zachowanie zaspokaja? Po wielu obserwacjach zaczęła stopniowo rozumieć jak, jako ludzie, rozwijamy naszą inteligencję dzięki uczeniu się poprzez 5 zmysłów oraz poprzez związek między ręką i mózgiem. Uznała, że budowanie inteligencji następuje poprzez informacje zwrotne z ręki do mózgu i z powrotem – więc nic nie jest dane mózgowi, co nie było najpierw w ręce. Rozumiała przez to, że wszystkie abstrakcyjne pojęcia i informacje powinny być przekazane dziecku poprzez konkretną namacalną formę, którą można trzymać, odkrywać i eksplorować. Stąd wzięły się wszystkie materiały Montessori.

Kiedy Maria Montessori rozpoczynała swoją pracę z dziećmi, powszechnie uważano, że dzieci mają „złą naturę”, którą trzeba korygować. Jako naukowiec była obiektywna co do natury dzieci. Podkreślała, że dziecko jest jeszcze nieuformowanym bytem, aczkolwiek ludzkim i uduchowionym. W rezultacie odkryła stopnie (fazy) rozwoju, przez które przechodzą wszystkie dzieci i młodzi dorośli – specyficzną moc (siłę) którą zapewnia natura żeby pomóc nam osiągnąć cel na każdym stopniu rozwoju. Opracowała konkretne sposoby działania oraz metody żeby pomóc im w podróżny ku dorosłości. Kiedy obserwowała, że małe dzieci poniżej 6 roku życia były czysto egocentryczne i skupione na sobie w działaniu i nastawieniu, wzięła to jako fenomen, który musi zostać zrozumiany, żeby wiedzieć jak im pomóc. Ostatecznie zdała sobie sprawę, że tej naturalnej energii małych dzieci towarzyszy skupienie i siła do samorozwoju. Zamiast potępienia i korygowania możliwe jest, z odpowiednią pomocą dorosłych, by dzieci w pierwszych sześciu latach życia stały się silnymi jednostkami zdolnymi do niezależnego działania, wypowiadania się, samodyscypliny i osiągnięcia podstawowych umiejętności takich jak pisanie, czytanie i matematyka.

Zauważyła jeszcze inne charakterystyczne cechy dzieci w tym wieku – przechodzą one przez określone fazy zainteresowania i obszary rozwoju. Np. Jest okres zwiększonej wrażliwości na porządek, na język, na naukę chodzenia. Podczas każdego z tych okresów dziecko skupione jest na konkretnej czynności rozwojowej i ignoruje inne, którymi wcześniej było zainteresowane. Jego energia w tym jednym kierunku jest niezwykła, ale kończy się tak szybko jak się zaczęła. Maria Montessori nazwała te interwały Okresami Wrażliwymi.

źródło zdjęcia: klub dziecięcy dziupla wiewiórki (dziuplawiewiorki.blogspot.com)

Kolejny fenomen tych dzieci dotyczy zdolności umysłowych. Jeśli dziecięcy umysł jest nieuformowany to w jaki sposób uczy się ono świata? W jaki sposób doznania zmysłowe z otoczenia kreują wiedzę o nim? Jasne jest, że dziecko posiada więc zdolność do uczenia się mimo nieukształtowanego ostatecznie mózgu, bo ma gotowe struktury neuronalne i synapsy. W odniesieniu do tego dylematu Montessori stwierdziła, że zdaje się, że dziecko posiada zdolność czerpania z otoczeniu po prostu poprzez przebywanie w nim. Jest to umiejętność czerpania (absorpcji), która nie jest jednak oparta na selektywności; cokolwiek jest dostępne dla zmysłów dziecka zostaje zarejestrowane w nieuformowanym umyśle. Ta umiejętność wchłaniania z otoczenia jak gąbka wchłania wodę, Montessori nazwała Chłonnym Umysłem (Absorbent Mind)- jest fenomenem pierwszych sześciu lat życia dziecka. Tak jak Okresy Wrażliwe, Chłonny Umysł znika a jego miejsce zajmuje nowy sposób uczenia się.

Podobnie, gdy dzieci po 6 roku życia ujawniają bardzo różne charaktery i zdolności, Montessori nie próbuje zmieniać ich zachowania lecz je zrozumieć.

Kiedy zauważyła, że dzieci między 6 a 12 rokiem życia zaczynają się interesować tworzeniem grup (społeczności), nie z egocentrycznego punktu widzenia jak młodsze dzieci lecz z czystej ciekawości i potrzeby zrozumienia na głębszym poziomie myśli i działań innych. Rzadziej są skupione na doznaniach zmysłowych – teraz chcą poświęcić się głównie spędzaniu czasu z innymi i robieniu rzeczy wspólnie. Przeobrażają się z odkrywców sensorycznych w odkrywców społecznych.

Mózg dziecka w wieku młodszym szkolnym zaczyna teraz szukać przyczyn, jednakże na dziecięcym poziomie, i jest zdolne odróżnić prawdziwe od nieprawdziwego (realne od nierealnego) – nie opierając się na wiedzy innych ale na swojej sile rozsądku i wyobraźni. Nie ma porównania do Okresów Wrażliwych z pierwszego okresu rozwoju w tym etapie, ale są określone zainteresowania i cechy które pomagają się rozwijać jako byt społeczny. Montessori nazwała te zainteresowania społeczne dziecka w młodszym wieku szkolnym „charakterystykami psychologicznymi”. Zawierają one zwiększoną wrażliwość na dobro i zło, sprawiedliwość i niesprawiedliwość, lojalność i nielojalność, zasady i prawa rządzące grupą. Dziecko ma niezwykłą energię i jest fizycznie zdrowsze niż we wcześniejszym okresie. Z ogromną ciekawością całości życia i nowo uformowaną siłą rozsądku, dziecko na tym etapie jest w najbardziej intensywnym okresie nauki. Montessori nazwała to Okresem Intelektualnym. Ze względu na swoją spójną fizyczną i mentalną siłę, wielkie zainteresowanie życiem oraz rozumieniem abstrakcyjnych pojęć, dziecko jest miłym i przyjemnym kompanem swoich rodziców podczas tego okresu.

\

źródło zdjęcia:  https://www.im.school/

Dzieci między 6 a 12 rokiem życia nie są już skupione tylko i wyłącznie na sobie, ale są ciekawe pomysłów innych i ponieważ są zdolne do abstrakcyjnego myślenia oraz posiadają wyobraźnię, wymagają całkowicie odmiennego podejścia do edukacji.

Na pierwszym poziomie rozwoju potrzebne były materiały do samodzielnej pracy dziecka. Dzieci pracowały obok siebie i swobodnie rozmawiały, często spontanicznie pomagały młodszym dzieciom. Innymi słowy uczyły się jak szanować się w grupie. Na drugim poziomie natomiast dzieci interesują się innymi i potrafią konstruktywnie pracować z kilkoma kolegami jednocześnie tworząc wspólne projekty. Montessori zaprojektowała program szkoły elementarnej by wzmacniać te cechy. Dodatkowo oparła program na literaturze wyobraźni która wprowadza zasadniczą strukturę i jedność całej wiedzy. Na tej podstawie dzieci kontynuują bardziej szczegółową wiedzę poprzez poszukiwania w konkretnych obszarach zainteresowań. By asystować im w odkryciach, Montessori stworzyła materiały podstawowe do pracy w małych grupach, od konkretnych reprezentacji do abstrakcyjnych koncepcji.

Ponieważ jej pierwotnym zainteresowaniem była ludzka duchowość w każdym dziecku, warto podkreślić że Montessori zawarła w otoczeniu klasy materiały do muzyki i sztuki jako integralne części. Są dostępne dla dzieci w każdym czasie i nigdy nie są wynoszone z klasy. Informacja dla dzieci jest taka, że ludzka ekspresja nie jest ezoteryczną aktywnością dla utalentowanej garstki ale aktywnością, którą można zrozumieć i każdy może się w nią angażować. Piękno i naturalność z jaką uczniowie elementarnych szkół Montessori przedstawiają każdą część ich pracy jest obszerną ilustracją tego procesu łączącego ekspresję artystyczną z pracą akademicką.

Pierwszy i drugi poziom rozwoju trwający do 12 roku życia kończy okres dzieciństwa. Na ich końcu istota ludzka wyczerpuje możliwości do rozwoju i jest całkowicie uformowanym dzieckiem. Teraz zaczyna się całkiem nowe tworzenie (formowanie). By zrobić dla niego miejsce musi nastąpić dezintegracja. Jakkolwiek ten okres w trzech pierwszych latach zawiera paradoks. Z jednej strony charakteryzuje się nową siłą i umiejętnościami, z drugiej strony ogromną wrażliwością i kruchością podobną do pierwszych trzech lat po urodzeniu. Ten okres między 12 a 15 rokiem życia to dzieci gwałtowne, niewytłumaczalne, bardzo skoncentrowane na sobie i podatne na wpływ. Uważają, że każdy obserwuje nawet najmniejszy szczegół dotyczący ich zachowania i cokolwiek się dzieje źle (a nawet dobrze) spowodowane jest ich działaniem lub ich brakiem. Przechodzą one intensywny wzrost fizyczny i zmieniają się ich zdolności umysłowe. Są podatne na choroby i mają zwiększone potrzeby żywieniowe, potrzebują więcej snu, spędzają mnóstwo czasu na rozmyślaniu i wyrażaniu siebie.

Być może co najważniejsze, młodzi nastolatkowie mają ogromną potrzebę bliskości, uwagi dorosłego w relacji jeden do jednego, tak jak w pierwszych trzech latach życia. Różnica polega jednak na tym, że ci dorośli nie mogą być tylko ich rodzicami, a wręcz przede wszystkim rodzicami, ponieważ nastolatek wie co oznacza rodzina i w co on sam wierzy. Wiedza ta została przyswojona podczas formowania się kompletnego dziecka. Charakterystyka psychologiczna nastolatków nastawiona jest żeby pomagać im zrozumieć jak członkowie innych społeczności globu żyją i zaspokajają swoje ludzkie potrzeby. Dla tych odkryć potrzebują mentorów spoza swoich rodzin. Jednocześnie, ponieważ są tacy wrażliwi, potrzebują komfortu i koleżeństwa oraz intymności, wsparcia grupy by rozwiać samotność i mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa i akceptacji ich przekonań.

Poprzez wszystkie te zmiany dziecko znika i pojawia się dorosły. Tak Montessori identyfikuje okres od 12 do 18 roku życia jako trzeci poziom rozwoju oraz pokazuje podobieństwa do pierwszej połowy dzieciństwa. Ostatni poziom – od 18 do 24 roku życia – odzwierciedla stabilność oraz ekspansję intelektualną drugiej połowy dzieciństwa. Tu - jeśli wszystko poszło dobrze – pojawia się uformowany dorosły, gotowy do życia mądrze i odpowiedzialnie jako część ludzkości.

W obliczu tych poziomów rozwoju i samoformowania się człowieka, Montessori wyznaczyła nowy cel dla edukacji jako procesu pomocy w rozwoju pełnego człowieka, zorientowanego na środowisku, przystosowanego do czasu, miejsca i kultury. Obojętnie, czy urodzone w epoce kamienia łupanego, czy w nowoczesnym świecie, dzieci mają te same potrzeby przetrwania i przynależności do grupy ludzkiej w ich czasie i miejscu. Jedyny powód dla którego wszyscy jesteśmy na Ziemi jest nasza zdolność jako ludzi do poznania potrzeb ludzkiej duszy: potrzeby sztuki, muzyki, duchowości i innych obszarów wyrażania siebie i miłości tworzenia. To właśnie oznacza, że przyczyniamy się naszej kulturze i grupie społecznej, możemy zmienić je na lepsze. Jesteśmy jednocześnie duchowym i społecznym gatunkiem.

Montessoriańska definicja edukacji rozszerza się od rodzicielskiego celu szczęśliwego dziecka do dziecięcej roli w ludzkim przeznaczeniu. Montessori oczekuje od ludzi, że będą „agentami zmian w ewolucji”. Zmieniamy oblicze Ziemi, tworzymy i wyznaczamy kierunek życia roślin i zwierząt, przekraczamy fizyczne ograniczenia w komunikacji i podróżowaniu w kosmos i teraz musimy bacznie się przyjrzeć ludzkiemu umysłowi. Montessori wierzyła, że każde dziecko ma rolę do odegrania w historii ludzkiego zrozumienia i przekształcania wszechświata. Nazwała tą indywidualną odpowiedzialność „kosmicznym zadaniem”. Poziom rozwoju kiedy dziecko zaczyna się fascynować tą koncepcją to szkoła elementarna kiedy dziecko jest pomiędzy 6 a 12 rokiem życia.

Jako część rozpoznawania tej osobistej roli w ludzkim życiu, Montessori rozumiała że jakość życia dzieci zależy bezpośrednio od poprzednich generacji. Wprowadziła więc w programie szkoły elementarnej osiągnięcia ludzkości i podkreśliła wdzięczność odkrywcom za ich wkład. Dzieci w młodszym wieku szkolnym potrzebują bohaterów z przeszłości i poczucia że są częścią wielkości w korowodzie ludzkiej cywilizacji. Ziarna szacunku dla ludzkiego postępu i trwałości ludzkiej cywilizacji muszą być posiane. Jest to bardzo trudne do osiągnięcia jeśli praca na pierwszym poziomie rozwoju (w budowaniu silnego dziecka) nie została zakończona sukcesem. 

źródło zdjęcia: http://bi.gazeta.pl/im/af/48/c4/z12863663IER,Maria-Montessori-w-Londynie-odwiedzila-szkole-prow.jpg